Skandinavski vs. nordijski

Jedna od prvih stvari koje ste sigurno primetili je da sve zemlje Severne Evrope imaju jedan te isti šablon na zastavama koje se jedino razlikuju u bojama. Ove zastave su ujedno i pokazatelj koliko su ove države međusobno blisko povezane, kako istorijski, tako i kulturološki u jedan u svetu veoma specifičan region.

S leva na desno: danska, islandska, švedska, norveška i finska zastava.
Photo: kininfo.no

I opet, kada govorimo o ovom regionu, tu se u upotrebi mogu čuti različite odrednice, koje se ponekad ne koriste dovoljno precizno. Ukoliko bismo, što bi se reklo, hteli da idemo u sitna crevca ili da cepidlačimo u strogo geografskom smislu, jedine zaista skandinavske države jesu Norveška i Švedska, jer se upravo one nalaze na Skandinavskom poluostrvu. Ipak, ove države se gotovo ni u jednom kontekstu ne mogu posmatrati odvojeno od Danske, čija se teritorija prostire na poluostrvu Jiland i okolnim ostrvima. Sve tri zemlje dele zajedničku istoriju, kulturu, a može se, doduše malo slobodnije reći, i jedan jezik.

Kako nordijske mačke mjauču. 
Photo: Pinterest

Istina, sva tri jezika imaju svoje specifičnosti, ali isto tako u velikoj meri imaju zajedničku leksiku i gotovo identične gramatičke šablone i konstrukcije. I možda najvažnije od svega, govornici ovih jezika, doduše uz nešto manji napor i prilagođavanje izgovora mogu u velikoj meri da se međusobno (spo)razumeju, pa i da vode razgovor koji je dosta složeniji od banalnih tema, poput onoga što ste doručkovali ili kukanja na vremenske (ne)prilike. Iz tog razloga, kada govorimo o Skandinavskim zemljama, tada uglavnom podrazumevamo upravo ove tri gorenavedene zemlje: Dansku, Norvešku i Švedsku.

Nordijske zemlje
Photo: Pinterest

Ova odrednica se ponekad ne koristi dovoljno precizno, pa se s vremena na vreme može čuti da se pod njom misli još i na Finsku i Island. U tom slučaju je bolje koristiti termin Nordijske zemlje (od reči Norden što znači sever). Severnoevropske zemlje  je kao odrednica tokom poslednjih decenija postala dosta fleksibilna. Neko pod tim podrazumeva Nordijske zemlje plus Estoniju, Litvaniju i Letoniju, koje opet podvodimo pod Baltičke zemlje, ali s druge strane, u mnogim izvorima one se navode kao deo Istočne Evrope. Istini za volju, one jesu malko „istočnije“, a i bile su u sastavu nekadašnjeg Sovjetskog Saveza. Sve te tri zemlje danas kao da sistematski rade na brisanju tog dela svoje istorije i ulažu velike napore da ih ne stavljaju u isti koš sa Belorusijom, Ukrajinom, Moldavijom i Rusijom. Sličnu situaciju imamo i kada govorimo o skandinavskim i nordijskim jezicima. Skandinavski jezici su isključivo germanski jezici koji se koriste u ovom regionu, odnosno danski, norveški, švedski (zarad preciznije terminologije, njih nazivamo još i kontinentalni skandinavski jezici), farski (ili ferojski), islandski. S druge strane, nordijski jezici (pod kojim neko opet podrazumeva isključivo skandinavske jezike) su svi jezici ovog regiona i obuhvataju već pomenute skandinavske jezike, finski, laponski (ili samiski) koji ima više različitih dijalekata i koji se ponekad posmatraju i kao zasebni jezici (na osnovu međusobnog (ne)razumevanja), potom kvenski (jezik Kvena, etničke grupe koja vodi poreklo od Finaca koji su emigrirali sa severa Finske i Švedske na teritoriju današnje severne Norveške tokom XVI veka), finsko-švedski (zaseban vid švedskog koji se govori na zapadu Finske), i na kraju grenlandski koji pripada eskimsko-aleutskoj jezičkoj porodici.

Levo: Izgled današnje zastave Grenlanda usvojen 1985. godine
Desno: Predlog zastave za nordijskim krstom (koji je u tesnoj trci zamalo nadglasan)
Photo: Wikipedia

Ponovo, slična problematika je i sa šablonom koji viđamo na zastavama ovih zemalja, kao i teritorija koje u njihovom sastavu uživaju izvesnu autonomiju. Svih pet zastava na sebi imaju tzv. skandinavski (a ponegde stoji i nordijski) krst, čiji se kraci pružaju do ivica zastave. Specifičnost šablona je u tome da je vertikalni deo krsta, odnosno  vertikalna pruga pomerena više ulevo, prema jarbolu, tako da njene ivice sa leve strane sa ivicama zastave formiraju dva kvadrata. Prva zastava sa ovim krstom bila ja zastava Danske (Danneborg), najstarija državna zastava koja je i dalje u konstantnoj upotrebi od XIII veka, i čiji su šablon potom usvojile i blago izmenile sve ostale države ovog regiona. Za nastanak ove zastave vezuje vezuju se jedno zanimljivo predanje i jedan bitan datum u danskoj istoriji – 15. jun 1219. godine. Tog dana odigrala se Bitka kod Lindanisa, odnosno današnje estonske prestonice, Talina. Ova bitka bila je samo jedna u nizu bitaka u okviru Livonskog krstaškog rata (jednog od Severnih krstaških ratova), vođenog na tlu ondašnje srednjovekovne Livonije (današnja Letonija i Estonija), poslednje oblasti gde stanovništvo i dalje nije primilo hrišćanstvo. Tada su sukobile vojska pod vođstvom danskog kralja Valdemara II Pobednika (u nekim izvorima i Valdemar II Osvajač) sa jedne i estonske vojske sa druge strane.

Valdemar II Pobednik
 Photo: Wikipedia

Prema ovom predanju, nedaleko od bojnog polja, na jednom brežuljku, nalazio se Anders Sunesen, nadbiskup iz Lunda. Sunesen je sve vreme tokom ove bitke proveo na kolenima, u molitvi za pobedu danske vojske. Predanje dalje kaže da je danska vojska bila u prednosti sve vreme dok su njegove ruke bile podignute ka nebu. Kada bi zbog umora morao da spusti ruke, Estonci bi počeli da jače nadiru i time primoravaju protivnika na povlačenje. Kako je vreme prolazilo, pored nadbiskupa su smenjivali vojnici koji su mu pridržavali ruke kako bi se osigurala pobeda Danaca. U jednom trenutku kada je danska vojska bilo gotovo na ivici poraza, nadbiskup, sada već na izmaku snage, počeo je da preklinje Boga za čudo. Tada je među danske vojnike niotkuda sa neba pala crvena zastava sa belim krstom, i oni su pod to istom zastavom uspeli da potisnu pagansku estonsku vojsku i izvojevaju pobedu u ovoj bici. Istorijska činjenica je ipak malo dosadnija. Na strani danske vojske borili su i pripadnici Malteškog odreda, čija zastava izgleda ovako:

Malteška zastava
Photo: orderofmalta.int

Ostale zemlje samo su nadalje pratile šablon koji je korišćen na danskoj zastavi. U sećanje na ovu bitku, počevši od 1912. godine, 15. jun se u Danskoj obeležava kao Dan Valdemara (valdemarsdag). Ovom prazniku su se nekada posebno radovala deca, jer je sve do 1948. godine to bio dan kada nije bilo nastave u školi. Danas je to ono što u Srbiji zovemo „praznik koji se obeležava radno“. Ovaj isti datum je takođe značajan zbog jednog drugog događaja u novijoj danskoj istoriji. Nedugo po završetku Prvog svetskog rata, 15. juna 1920. godine, nakon održanog referenduma, Danskoj je i formalno pripojen južni deo poluostrva Jiland, koji se do tada nalazio u sastavu Nemačke i koji je dugo vremena bio predmet spora između ove dve zemlje. Taj dan je poznat i kao Genforeningsdag, odnosno Dan ujedinjenja.

Danska sada poziva svoju decu, zbogom zauvek, nemačka orlušino!
Photo: stamps.dk

Piše Nemanja Vidaković

Ovo delo je licencirano pod uslovima licence Creative Commons Autorstvo 3.0 Srbija